Σάββατο 4 Νοεμβρίου 2017

περί κριτικής…

Η βιβλιοκριτική αποτελεί την ύπατη κατάντια της κριτικής. Ένα δίσκο κουτσά-στραβά τον ακούς, για να γράψεις δυο λόγια. Ένα κινηματογραφικό ή ένα θεατρικό έργο το ίδιο – πας και το βλέπεις και λες πέντε πράγματα. Αληθινά, δεν ξέρω αν κάποιος κάνει κριτικές σε δίσκους, ταινίες και θεατρικά χωρίς να τα έχει δει και ακούσει. Μπορεί… αλλά δεν έχω τρακάρει κάποιον. Ξέρω όμως, 1000%, πως «βιβλιοκριτικοί» γράφουνε για βιβλία, σε μεγάλα σάιτ και εφημερίδες, χωρίς να τα έχουν διαβάσει. Ξεδιάντροποι.
Έχουν ρίξει ένα φαστ-φουντ διαγώνιο διάβασμα, έχουν κοιτάξει τα λόγια στο οπισθόφυλλο, κανα δελτίο Τύπου και πάπαλα. Για να το παίξουν δε και «κάποιοι» πάνε και κάνουν συνέντευξη με το συγγραφέα(!), για να τους μιλήσει, τάχα-δήθεν, για τα «κρυφά νοήματα», για το «τι ήθελε να πει» εκεί κι αλλού και παραπέρα. Γιατί οι ίδιοι οι «κριτικοί», ως τεμπέληδες ή ως κωθώνια δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους.
Η συνέντευξη είναι απλή χαμαλοδουλειά κι είναι εύκολο πράμα. Αντιγράφεις 2000 λέξεις, που έχει πει ο άλλος και τέρμα. Δεν βάζεις το μυαλό σου να δουλέψει. Η ουσία, εννοώ, είναι να γράψεις εσύ 2000 λέξεις για ένα βιβλίο, αφού θα το διαβάσεις προσεκτικά και ολόκληρο. Ένα δίσκο τον ακούς σε μισή ώρα, ένα έργο το βλέπεις σε δύο. Ένα βιβλίο 600 σελίδων θέλεις όμως 10 μέρες για να το διαβάσεις και να καταλάβεις εκείνα που πρέπει να καταλάβεις, κι επιπλέον χρόνο για να γράψεις γι’ αυτό. Αυτή είναι η διαφορά.
Και μια άλλη. Τα μίντια δεν πληρώνουν βιβλιοκριτικούς, πληρώνουν παρουσιαστές βιβλίων (που είναι ένα τελείως άλλο πράγμα). Ένας βιβλιοκριτικός θα πρέπει να πάρει τα φράγκα που πρέπει να πάρει για 2-3 βιβλία το μήνα (το πολύ). Μέσα σ’ ένα μήνα, όμως, ακούς ένα κάρο δίσκους και βλέπεις κι ένα κάρο ταινίες. Ή «διαβάζεις» καμμιά 20αριά βιβλία...
Η κριτική έχει ουσιαστικό νόημα μόνο όταν απευθύνεται στη γλώσσα του καλλιτέχνη, που σημαίνει πως δυνητικά θα τη διαβάσει.
Για τα καθ’ ημάς η κριτική έχει νόημα μόνο για τα ελληνικά πολιτιστικά… προϊόντα – και όχι για τα αμερικάνικα ή τα γιαπωνέζικα από τη στιγμή που είναι γραμμένη στη γλώσσα μας (στα ελληνικά δηλαδή). Δεν έχει ουσιαστικό νόημα, εννοώ, να κάνει κάποιος κριτική στην Ελλάδα για ένα δίσκο του Bruce Springsteen, γιατί δεν πρόκειται ποτέ ο Springsteen να ενδιαφερθεί για το τι θα γραφτεί για κείνον στη χώρα μας. Αντιθέτως έχει νόημα μια κριτική για ένα δίσκο τού Νταλάρα, επειδή πάντα υπάρχει πιθανότητα ο ίδιος να τη διαβάσει.
Η κριτική είναι δημόσιος γραπτός λόγος που απευθύνεται πρωτίστως στον δημιουργό (εντός ή εκτός εισαγωγικών) και το έργο του και συνεκδοχικά και από σπόντα στο κοινό. Ο σκοπός της, δε, είναι να αναδείξει κριτικά το προϊόν, όταν εκείνο αξίζει να αναδειχθεί, ή να επισημάνει τις ατέλειές του ή την ασημαντότητά του, συμβουλεύοντας και προτείνοντας πράγματα για τον καλλιτέχνη (εντός ή εκτός εισαγωγικών) προκειμένου να βελτιωθεί κ.λπ.
Φυσικά, είναι σύνηθες το φαινόμενο καλλιτέχνες και κυρίως «καλλιτέχνες» να μη σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους – να απαιτούν μόνον επαίνους και γλειψίματα. Αλλά ο κριτικός δεν πρέπει να μασάει, γιατί τότε ακυρώνεται.
Το να αδικήσει κάποιος καλός κριτικός ένα καλλιτεχνικό έργο, και περαιτέρω έναν καλλιτέχνη, είναι κι αυτό κάτι που συμβαίνει. Σπανιότερα όμως. Πιο συχνό είναι το φαινόμενο της υπερτίμησης. Που είναι κι αυτό ακόμη περισσότερο προβληματικό (εννοείται). Τότε, όμως, οι καλλιτέχνες σιωπούν. Ποτέ κανένας τους δεν διαμαρτυρήθηκε για τα παχιά λόγια, που μπορεί να γράφτηκαν για κείνον.

7 σχόλια:

  1. Sakis Bwanas
    Το πιο ανυπόφορο δεν είναι ότι κάποιοι το κάνουν γιατί βαριούνται αλλά ότι κάποιοι άλλοι που θέλουν να κάνουν καλή δουλειά αποθαρρύνονται γιατί αντιπροσωπεύουν (στο μυαλό κάποιων) έναν πιθανό κίνδυνο…

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Φυσικά, η κριτική είναι εξοβελισμένη από το σύστημα. Ενοχλεί. Πάντα ενοχλούσε δηλαδή. Απλώς τώρα την έχουν χεσμένη οι μιντιάδες, που είναι υπόλογοι, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, στους εκδότες, στους κινηματογραφικούς και θεατρικούς επιχειρηματίες κ.λπ. Γι’ αυτό έχουμε πήξει στις ανούσιες δημοσιοσχεσίτικες παρουσιάσεις δίσκων και βιβλίων (με μπουφέδες, κουσκούς και ποτά) στο στυλ «όλοι δικοί μας είμαστε»…

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Antonis Boskoitis
    Μην το λες, Φώντα. Υπάρχουν καλλιτέχνες - megastars που βάζουν τους παρατρεχάμενούς τους και μεταφράζουν τις κριτικές των δίσκων τους παγκοσμίως, όταν βέβαια η κριτική δημοσιεύεται σε δημοφιλή στην κάθε χώρα έντυπα, sites κλπ.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Π.χ. έχει βάλει ο Springsteen παρατρεχάμενους για να μεταφράσουν ελληνικές κριτικές, για να μπουν στο site του; Δεν το ξέρω.

    Antonis Boskoitis
    Δεν ξέρω για τον Springsteen, πάντως η Faithfull που τη συνάντησα πέρσι είχε διαβάσει την κριτική μου στη LIFO για το ''Give my love to London'', προφανώς μεταφρασμένη.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Είναι μεμονωμένη περίπτωση και συνέβη επειδή είχες μιλήσει μαζί της. Ιδίως μεγκαστάρ δεν πρόκειται ποτέ να ενδιαφερθεί για το τι έχει γραφτεί από Έλληνες για κείνον. Πάντως εγώ για ξένους δίσκους κάνω, κυρίως, παρουσιάσεις. Τις κριτικές τις κρατάω για τους ελληνικούς.

    Antonis Boskoitis
    Εκτός αν έχει χτίσει ειδική σχέση με μια χώρα, όπως - ας πούμε με εμάς - οι Tiger Lillies, η Patti Smith, η Diamanda Galás.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Και πάλι, δεν ξέρω αν ενδιαφέρονται κι αυτοί για το τι γράφουμε στην Ελλάδα. Η Galas μπορεί να ξέρει και ελληνικά, δεν είμαι σίγουρος, και να τα διαβάζει μόνη της...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Chris Papadakis
    Έχω παρατηρήσει το φαινόμενο μπάντες -και μεγάλες- να δημοσιεύουν στα site τους ως feedback κριτικές από όλον το κόσμο, από περιοδικά, sites κτλ. Σίγουρα δεν ασχολούνται με αυτή τη διαδικασία οι ίδιες, μα αυτός που τρέχει το εκάστοτε site της εκάστοτε μπάντας. Πολλοί μάλιστα όταν γράφουν ένα review το στέλνουν και στο εκάστοτε band site ή στο label. Μιας και είναι και για τον εκάστοτε reviewer καλό feedback η αναφορά της κριτικής του στο επίσημο site της Χ μπάντας.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Και δικές μου "κριτικές" σε ξένους δίσκους έχουν μπει σε διάφορα ξένα sites. Αμετάφραστες όμως. Ούτε καν μεταφρασμένες από τον translator. Πάντως δεν τους βρίζω... (γέλια)
    Τέλος πάντων, εμένα μ' ενδιαφέρουν περισσότερο οι δικοί μας, που ζούμε στον ίδιο τόπο, παρά οι ξένοι. Οι ξένοι έχουν τους κριτικούς των χωρών τους (υποθέτω). Χέστηκαν για τους Έλληνες...

    Chris Papadakis
    Και δικές μου, για αυτό ανέφερα το περιστατικό επειδή το έχω δει να συμβαίνει. Έχω δει και κριτικές μου στα Ελληνικά να μπαίνουν όντως αμετάφραστες -όπως σωστά παρατηρείς-. Στην περίπτωση που το κείμενο είναι αγγλικό, η αναδημοσίευση προφανώς και είναι copy paste.

    Vangelis Aragiannis
    Για κάποια είδη μουσικής, όπως ας πούμε η τζαζ, και ειδικά η ανεξάρτητη τζαζ, δηλαδή αυτή που γίνεται από μικρές εταιρείες και από τους ίδιους τους καλλιτέχνες με αυτοδιαχείριση της δουλειάς τους, πιστεύω ότι υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τις κριτικές που γράφονται στο εξωτερικό. Ακόμη και από μικρές χώρες και με περιορισμένο ακροατήριο όπως η Ελλάδα. Το βλέπει κανείς καθημερινά από τις ξένες κριτικές που ανεβάζουν στα σάιτ τους, για το περιεχόμενο των οποίων μπορούν πια να πάρουν εύκολα μια ιδέα με τις αυτόματες μεταφράσεις.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Οι ξένοι γουστάρουν να βάζουν στα σάιτ τους "κριτικές" από περίεργες γλώσσες για να εντυπωσιάζουν. Και φυσικά εντυπωσιάζουν οι αμετάφραστες, όχι οι μεταφρασμένες. Ξαναλέω όμως για πολλοστή φορά πως εμένα μ' ενδιαφέρει με την κριτική μου να βοηθήσω περισσότερο έναν έλληνα καλλιτέχνη, που τον καταλαβαίνω 100% (ή κάπου εκεί...), παρά έναν ξένο (που αγνοώ πολλά για κείνον).

    Chris Papadakis
    Θα μπορούσαμε να ανοίξουμε και το μέγα θέμα, πως αντιμετωπίζει ο Έλληνας καλλιτέχνης -με ή χωρίς εισαγωγικά στη λέξη καλλιτέχνης- ένα κείμενο το οποίο δεν περιέχει κατ ανάγκη στείρους διθυράμβους, μα ξεκάθαρη άποψη, αλά θα τραβήξει μακριά η κουβέντα -αν και οκ στο αρχικό ποστ γίνεται μια αναφορά-. Δεν πρέπει μονάχα ο κριτικός να έχει σωστές βάσεις για να γράψει, πρέπει και ο αποδέκτης να έχει σωστές βάσεις για να... διαβάσει. Και εκεί αρχίζει το πανηγύρι.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Πολύ παλιά, το 1990, είχα γράψει σε fanzine για τους Embryo. Το κείμενο ήταν χτυπημένο σε γραφομηχανή και τους το είχα στείλει (αμετάφραστο εννοείται). Ε, πήραν ένα κομμάτι, ό,τι να'ναι, και το έβαλαν σε μια τεράστια αφίσα τους!! Τα ελληνικά, ήταν δίπλα σε κάτι αραβικά και γιαπωνέζικα... Μόνον ως εξωτισμό μας δέχονται - ως τίποτ' άλλο.

    Giorgis Christodoulou
    Τον περασμένο αιώνα που αγοράζαμε ακόμα δίσκους, επειδή απο ένα σημείο κι έπειτα με τα cd, δεν ειχαμε τη δυνατότητα να τα ακούσουμε στο καταστημα, για μένα η κριτική του Jazz και Tζαζ για δίσκους ελληνικούς ή ξένους λειτουργούσε ως οδηγός αγοράς γραμμένος από ανθρώπους που εμπιστευόμουν το γούστο τους. Έτσι ανακάλυψα κι έψαξα και βρήκα εταιρείες και υπέροχους καλλιτέχνες που ούτε καν υπήρχαν στα Μετρόπολις. Άρα, ήταν χρήσιμο.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Τα σχετικά κείμενα πάντα λειτουργούσαν και σ' ένα επίπεδο γνωστοποίησης και επικοινωνίας - δεν τα ακυρώνω. Με θυμάμαι όμως να γράφω κριτικές-κριτικές για ελάχιστους ξένους δίσκους. Για τους περισσότερους ξένους έκανα μια περιγραφή κι έγραφα κάποιες πρώτες εντυπώσεις. Όσοι μ' εμπιστεύονταν ελπίζω να μην το μετάνιωσαν...

    Giorgis Christodoulou
    Καταλαβαίνω βέβαια αυτό που λες διότι αλλαξαν πια και οι εποχές, είναι πολύ εύκολο να βρεις όσα θες στο διαδίκτυο. Εμένα πάντως μου λείπουν τα κείμενα εκείνα γιατί αν μη τι άλλο ήταν εμπεριστατωμένα και -το κυριότερο- γραμμένα σε καλά ελληνικά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Spyros Hytiris
    Μα δε νομίζω ότι πρωταρχικός σκοπός της κριτικής είναι να το διαβάσει ο καλλιτέχνης, αλλά ο καταναλωτής. Ο κριτικός πάντα ήταν αυτός που μεσολαβούσε για να σου πει τη γνώμη του για το αν αξίζει να επενδύσεις στο έργο. Ο καταναλωτής θα μπορούσε να είναι από οπουδήποτε στην υφήλιο. Βέβαια, με τη δυνατότητα του ακροατή να ακούσει τα πάντα πλέον τη στιγμή που κάτι κυκλοφορεί χωρίς να διακινδυνεύσει να αγοράσει κάτι που δεν του αρέσει, ο ρόλος του "μουσικοκριτικού" έχει πάει στα αζήτητα, ενώ εξακολουθεί να έχει κάποια σχετική χρησιμότητα ο αντίστοιχος της κριτικής βιβλίου (αν δεν ανήκει στην κατηγορία του ποδαριού που περιέγραψες). Τα πράγματα πάντως μπλέκονται όταν ο "κριτικός" γίνεται αποτιμητής/αξιολογητής με βάση τα γούστα του και όχι μέσα από μια πολύπλευρη εκτίμηση. Όσο για την κριτική που απευθύνεται στον ίδιο τον καλλιτέχνη, αυτή ελάχιστα ενδιαφέρει τον αποδέκτη της αγοράς. Στην τέχνη τα πράγματα δεν λειτουργούν σε στιλ "κοίτα σ' αυτό το σημείο, έπρεπε να είναι αλλιώς, κοίτα την επόμενη φορά να το κάνεις καλύτερα". Ή έχεις επαφή με τη μούσα σου ή όχι, οι υποδείξεις εκ μέρους τρίτων είναι μάλλον άνευ ουσίας.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    >>Μα δε νομίζω ότι πρωταρχικός σκοπός της κριτικής είναι να το διαβάσει ο καλλιτέχνης, αλλά ο καταναλωτής.<< Διαφωνώ εντελώς και κάθετα. Είσαι λάθος. Η κριτική αφορά στο έργο Τέχνης, όχι στο κοινό. Το κοινό από σπόντα πληροφορείται. Ο άμεσα ενδιαφερόμενος είναι ο δημιουργός. Το τι ενδιαφέρει τον αποδέκτη της αγοράς δεν αφορά στη κριτική. Ο κριτικός δεν γράφει για τον αποδέκτη της αγοράς. Αυτή είναι η κατάντια της κριτικής.
    Περαιτέρω ο λόγος του κριτικού ποτέ δεν θα ξεπέσει στα αζήτητα. Μάλιστα, τώρα είναι πιο σημαντικός από ποτέ.
    Ορισμένοι θέλουν να βγάλουν από τη μέση τους κριτικούς, αυτό είναι αλήθεια. Αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με την ουσία της κριτικής, αλλά με τα ταπεινά κίνητρα των "ορισμένων".
    Και θα σε παρακαλέσω Σπύρο όχι ατέρμονα σχόλια - γιατί διαφωνούμε ΕΝΤΕΛΩΣ. Μόνο face to face συζητήσεις, όταν οι συζητητές κινούνται στα αντίθετα άκρα.

    Spyros Hytiris
    Δεν έχω καμιά διάθεση να επεκταθώ, μόνο μια διευκρίνηση της θέσης μου. Εννοείται ότι η κριτική αφορά στο έργο τέχνης και μόνο σε αυτό. Αλλά όταν η κριτική γράφει "εδώ ο καλλιτέχνης εννοεί...." (και άπειρα άλλα τέτοια) αυτοί για τους οποίους γράφονται τα σχόλια δεν είναι οι δημιουργοί που ξέρουν πολύ καλά το έργο τους, αλλά οι απ' έξω που δεν το γνωρίζουν.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Δεν αναφέρθηκα σ' αυτό. Ο σοβαρός κριτικός δεν παρανοεί. Ξέρει να αυτόπροστατεύεται.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Antonis Kosmas
    Βέβαια, η κριτική απευθύνεται και στο κοινό, ώστε να μπορει να εχει στη διάθεσή του μια εγκυρη αποτίμηση του προϊόντος που θα αγοράσει και κυρίως για να διαμορφώσει γούστο. Ο κριτικος ειναι, νομιζω, πρωτιστως, διαμορφωτης γούστου. Εξάλλου, οι αξιοι καλλιτεχνες συνήθως σνομπάρουν τις γνώμες των κριτικών και περισσότερο τους νοιαζει η γνώμη των ομοτέχνων τους (ιδίως αυτών που θαυμάζουν).

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Και για τους κριτικούς λέμε ότι ισχύει το τελευταίο. Καταξιωμένος είναι όποιος θεωρείται καταξιωμένος στο σινάφι του. Αν και ορισμένες φορές υπάρχουν καλλιτέχνες, κριτικοί κ.λπ. που κινούνται έξω από τα σινάφια τους. Ναι, διαμορφώνει γούστα ο κριτικός, αλλά αυτό είναι παρεπόμενο. Δεν είναι το κυρίαρχο, ούτε το πρωτεύον.

    Chris Papadakis
    Πιστεύω πως στο επίπεδο της μουσικής, η κριτική σε συνδυασμό με τεκμηριωμένη άποψη από τον κρητικό μπορεί να αποτελέσει ένα επιπλέον χρήσιμο εργαλείο για τον ακροατή, τον μουσικόφιλο κτλ που ψάχνετε με δίσκους. Εργαλείο όμως, μέχρι εκεί, γιατί μετά τον βασικό ρόλο πρέπει να τον έχει το αυτί μας και η κρίση μας, εξάλλου πλέον στην εποχή μας η πρόσβαση στο προς ακρόαση υλικό είναι ευκολότερη. υγ. Παλιότερα υπήρχαν -και ίσως ακόμα υπάρχουν- άτομα που αγόραζαν έναν δίσκο χωρίς να έχουν ακούσει ούτε δείγμα, επειδή απλά διάβαζαν μια καλή κριτική. Μέγα λάθος, για μένα.

    Giannis Naoum
    ..υπάρχουν μουσικοί και καλλιτέχνες στις μέρες μας που δεν τους ενδιαφέρει η "προβολή " ...και τα παχιά λόγια. ....είναι λίγοι. Οκ. ..

    Giannis Naoum
    .. φυσικά μπορώ να αναγραψω και ονόματα ....άσχετα που είμαι εκτός Ελλάδος. ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Μπράβο,ωραίο άρθρο αλλά τα σχόλια επικεντρώθηκαν στην μουσικη κριτική.Νομιζω όμως ότι το θέμα της βιβλιοκριτικhς είναι το σημαντικότερο γιατί είναι όπως σωστά λες περιορισμένο,και επειδή υποθέτω υποαμειβεται δεν παράγεται έργο. Το επίσης σημαντικο είναι ότι λόγω του μικρού μεγέθους της αγοράς μάλλον οι προσωπικές σχέσεις με συγγραφείς μουσικούς κλπ επηρεάζουν τη κριτική. Όχι πάντα αλλά νομίζω αρκετές φορές.Κανω λάθος?

    ΑπάντησηΔιαγραφή